Werken aan biodiversiteit. Inheems of niet inheems bij Het Levend Archief, Streektuinen en Kwekerij Flora voor Fauna.

Kwekerij Flora voor Fauna bij Kas&Co Kortenhoef Zaadgaarden voor Rode en Roze Lijst soorten.

We zijn op deze locatie, de voormalige kwekerij Krijn Spaan, sinds 2017 bezig met het kweken van wilde planten die het ook in de tuin prima doen en die daarmee helpen om allerlei dieren een voedselbron te bieden, ook in de tuinen in de stedelijke omgeving.

Aardig wat algemenere planten, een aantal wat minder algemene, een paar behoorlijk zeldzame en ook een paar heel bijzondere inheemse planten, die vrijwel uitgestorven zijn in ons land.

Vooral die laatste soorten worden door samenwerkende botanici, universiteiten, natuurbeheerders en kwekers onder de koepel van Het Levend Archief, waar wij ook onderdeel van zijn, onderzocht en worden strategieën uitgedacht en uitgevoerd.

Inheemse of uitheemse wilde planten?

Het is maar de vraag wat inheems is.

Planten houden zich niet aan landsgrenzen. De definitie inheems is aan herziening toe. Bij #HetLevendArchief is daartoe een voorzet gedaan door de zadenkwekers met een soort kringen stelsel waarbij je mag voorstellen dat daar planten groeien die van hier zijn. Of waren of zouden kunnen zijn.

Zie de kaart hieronder.
En dan met kringen voor waar zaad verzameld kan worden wat als “inheems” beschouwd zou kunnen worden. A is de kernzone, B de kring waar je ongeveer kunt zeggen dat het “inheems” is, dus inclusief België! C is de kring waar veel verdwenen planten uit A en B nog voorkomen, waar dus zaad verzameld kan worden voor herstel van A en B en D is een beetje discutabele kring. Gaat dit te ver? Of zou het toch iets meer naar het westen kunnen zodat Wales er ook binnenvalt? En de rand van de Alpen vallen hierbinnen. Is dat wel acceptabel? Wij vinden het zelf wat ver gaan maar A, B en C zijn bruikbare cirkels om te veronderstellen dat hier planten groeien die overal zouden kunnen voorkomen of er in de nabije toekomst uit zichzelf zullen komen. Deze kaart zal zeker vernieuwd worden als de inzichten veranderen.

Zo zou je voor ieder land of streek dus zoiets kunnen bedenken. Daarbij zijn verwante wilde planten die in Midden en Zuid Europa voorkomen ook van belang voor “inheemse” insecten. Omdat ze herkend worden. En veel insecten zijn mobieler dan planten. Wilde soorten zijn dus van groter belang dan inheemse alleen. Veel tuinplanten zijn vaak varianten op wilde en zolang ze geen dubbele bloemen hebben ook nuttig voor onze bestuivende insecten. Alleen de soorten van oorsprong buiten Europa zijn vrijwel totaal nutteloos ondanks dat er wel eens een (wilde) bij, zweefvlieg of vlinder op land om nectar en stuifmeel te eten.

Wat ik nu bedacht heb voor onze boeken‘Tuinieren met wilde planten’ en “Wilde planten in eigen tuin” is bovenstaande stroomgebieden kaart. Dat lijken mij natuurlijker grenzen. De noordzee, het stroomgebied van de Elbe in het oosten en het begrenzde stroomgebied van Marne/Seine in het Zuiden. Je hebt dan belangrijke migratieroutes van wilde planten en dieren en redelijk overeenkomende klimaatzones. Je zou kunnen bedenken dat planten in dit gebied overal, naar gelang de grondsoort en microklimaat, zou kunnen voorkomen. Inclusief de dieren die profiteren of samenleven van/met deze planten.

Maar ook zijn er verder weg soorten die direct familie zijn van planten binnen deze kring of stroomgebieden en die dan weliswaar als uitheems aangemerkt kunnen worden, maar die toch wel herkend kunnen worden door bijvoorbeeld bestuivers als wilde bijen, zweefvliegen, vlinders en roofinsecten. (die laatste bestuiven ook!) Maar ook de opvreters van die planten, zoals rupsen van (micro)vlinders en galvormende insecten.

Streektuinen

Op de site van # Streektuinen is een nog veel nauwkeuriger en diepgaander uitleg geschreven over wat wij de afgelopen jaren bedacht hebben over inheemsheid van hier, samen met Het Levend Archief en de CruydtHoeck.

Streektuinmengsels

Zijn zaadmengsels samengesteld door de CruydtHoeck en Streektuinen op wat er specifiek in een streek aan planten thuishoort. Het is een verfijning op inheemsheid. Op basis van plantengeografische districten kun je globaal stellen wat inheems is. Wij gaan uit van de regio tussen Marne/Seine, Elbe en de Noordzee zoals hierboven beschreven. Daar kan uitwisseling plaatsvinden van plantensoorten. Streektuinen gaat iets verder. Die stelt dat de kuststreek van Bretagne tot en met Denemarken een geheel kan zijn. Maar binnen die klimaatstreek heb je verschillende grondsoorten die discriminerend zijn.

Niet op alle grondsoorten kan alles groeien. Daarom kun je binnen de algemene inheemsheid ook specifieke plantencombinaties, naar aanleiding van die grondsoorten, tegenkomen. Dat is van groot belang als je specifieke biodiversiteit wat betreft dieren wilt ondersteunen. Je kunt op zure zandgrond een kalkrijke rotstuin maken met inheemse soorten uit de kalkgebieden die ruim voorhanden zijn binnen het algemene gebied maar voor de omgeving van je tuin zullen bepaalde dieren niet aanwezig zijn omdat die in de natuur om je tuin niet de soorten vinden waar ze specifiek aan gebonden zijn. Streektuinen legt dat prima uit op hun site.

Wat is inheems, uitgebreide uitleg door Streektuinen

Bij de Kwekerij Flora voor Fauna houden we ons vooral bezig met soorten binnen de kring van ons en de interpretatie van Streektuinen en soms wat soorten daarbuiten als die toevallig langs gebracht wordt. Vaak zijn dit dan tuinvarianten uit Midden, Zuid en Noord Europa. Die mogen ook meedoen waarbij er altijd een filosofie achter zit.

Er komt steeds meer vraag naar deze soorten landelijk en in de regio. Daar werken we zelf natuurlijk ook hard aan, maar de tijd hebben we mee. Er is steeds meer aandacht voor wat we zelf kunnen doen. Actie Steenbreek, duurzaamheids- acties, eikenprocessierups problemen, aandacht voor verdwijnende wilde bijen en vlinders en steeds minder en zwakkere vogels…. het heeft allemaal te maken met een te kort aan echt wilde planten en een te veel aan exotische planten en bomen. Die worden niet herkend door de rest van de natuur.

Op verschillende plaatsen worden onze planten gebruikt voor bijvoorbeeld de steenbreek acties in Hilversum, Wijdemeren, Woerden en Gooise Meren of voor herstel kleine heemtuintjes in Amsterdamse parken, het griftpark in Utrecht en veel WildeWeelde hoveniers en “reguliere” hoveniers hebben interesse in deze bijzondere soorten voor de tuin.

Hulp gevraagd

Heb je zin om met bijzondere planten om te gaan? Als vrijwilliger of stage? Te zaaien, te verspenen, op te potten, uit te pluizen en te verkopen? Om iets echt te doen voor het in stand houden van planten en dieren die het moeilijk hebben? Dan ben je van harte welkom.

Het is wel handig als je wat weet van tuinieren en liefst ook van de natuur. Maar veel is te leren. Wel graag een zekere regelmaat.

We zijn als samenwerking met de AltijdWerkplaats ook steeds meer bezig met onderhoud, advies, monitoring en groendaken. Ook daar is hulp bij nodig en wellicht ook op termijn als betaald werk.

Kom eens langs bij Kwekerij Flora voor Fauna bij Kas&Co, Kromme Rade 5, Kortenhoef of neem contact op via deze site.

Zaadgaarden en roze lijst soorten

In 2025 gaan we bij de Kwekerij Flora voor Fauna op de locatie Kas&Co in Kortenhoef speciale zaadgaarden aanleggen middels plantenbakken die door Het Levend Archief zijn gemaakt en aanleg van voorbeeld tuinen. Ook voor soorten van de “Roze Lijst”. Dat zijn planten die niet op een officiële, door de overheid vastgestelde Rode Lijst staan maar wel al in de gevarenzone zitten.

Feitelijk zijn dat de meeste planten op een relatief kleine groep na, die het overal wel doet, op wat voor grondsoort dan ook, in welke vervuilde omgeving dan ook. En de groep exoten natuurlijk. Die vestigen zich vaak ook op de meest vreemde, onverwachte plekken en een klein deel daarvan richten daar enorme schade aan, de invasieve exoten.

De roze lijst wordt in 2025 nog verder gedefinieerd en wij gaan daar aandacht aan besteden.

De zaadgaard bakken stonden kort geleden nog bij Stadzigt bij het Naardermeer, maar verhuizen binnenkort naar Kortenhoef.

Deze bevatten nu bijvoorbeeld kleine valeriaan, een soort van de Rode lijst kwetsbaar die in de omgeving van de kwekerij nog maar zeer zelden voorkomt.

Wat wij met de kwekerij doen is wilde planten kweken. Op dat moment zijn het geen wilde planten meer maar gewoon soorten in substraat. Niets natuurlijks aan op de soort na. Die worden in tuinen en parken gezet. Niet in natuurgebieden. Er worden geen natuurgebieden mee gemaakt. Wat we wel er mee doen is begrip kweken voor wilde planten. Dat ze herkend worden. Dat ze gewaardeerd worden. En wat je kent en waardeert wil je beschermen. Door de voorwaarden te scheppen of te beschermen. Niet door uit te zaaien of uit te planten. Dat zie je ook in de tuin. Sommige soorten doen het helemaal niet, andere soorten doen het “veel te goed”. Daaraan zie je dat je soorten niet zomaar in een nieuwe omgeving kunt zetten, dan merk je waarom zeldzame soorten zeldzaam zijn en het niet overal zullen doen. Maar je schept wel voorwaarden voor soorten die bij de betreffende plant horen of er van leven. Die dan ook weer uitbreiden zodat er steeds meer voorwaardelijke soorten bijkomen. Dan komt dat onderdeel van de biodiversiteit wat meer op gang, maar als de andere voorwaarden, zoals stoffen uit de lucht of de kwaliteit en samenstelling van het grond water niet veranderen zal ook de wilde natuur niet herstellen tot een bepaald historisch niveau. In een laagveengebied hoef je dus geen kalkgraslandsoorten te planten met het idee dat je de omgevende natuur helpt, maar je leert wel de soorten kennen die je tegenkomt wanneer je in Zuid Limburg of net over de grens wipt in Duitsland bijvoorbeeld waar kalk dagzoomt of zeer ondiep zit.